جایزه نوبل ادبیات به «پاتریک مودیانو» رسید

درنهمین روز اکتبر 2014 برنده جایزه ادبیات نوبل معرفی شد.«پاتریک مودیانو» نویسنده سرشناس فرانسوی موفق به دریافت این جایزه شد.

«پیتر انگلوند»، دبیر دائم آکادمی نوبل دقایقی پیش، نام «پاتریک مودیانو- Patrick Modiano» نویسنده فرانسوی را به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات سال 2014 اعلام کرد.

در بیانیه معرفی «مودیانو» به عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات سال 2014 آمده است که او این جایزه را “برای هنر خاطره که به واسطه آن دست نیافتنی‌ترین سرنوشت های انسانی را به یاد آورد و از موضوع جهانی اشغال پرده برداشت” دریافت کرده است.

سال گذشته «آلیس مونرو»، نویسنده سرشناس کانادایی این جایزه معتبر را دریافت کرد.

نگاهی به تاریخچه جایزه نوبل

جایزه نوبل معتبرترین جایزه علمی است که به یک دانشمند تعلق می‌گیرد.جایزه نوبل در سال ۱۸۹۵، به وصیت کارخانه‌دار و شیمیدان سوئدی، آلفرد نوبل که بیشتر او را به دلیل ابداع دینامیت می‌شناسند، پایه‌گذاری شد.

در سال ۱۹۰۱ میلادی، نخستین جوایز این بنیاد اهدا شد. طبق وصیت وی، پنج جایزه به‌طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح؛ به افرادی تعلق می‌گیرد که بیشترین خدمت را به بشر کرده باشند.

ششمین جایزه یعنی نوبل اقتصاد نیز در سال ۱۹۶۸ میلادی، توسط بانک مرکزی سوئد پایه‌گذاری شد که البته در لیست جوایز مرتبط با بنیاد نوبل جایی ندارد.

جایزه نوبل ادبیات در یک نگاه

نخستین جایزه نوبل در ادبیات سال ۱۹۰۱ به «سولی پرودوم» از فرانسه اهدا شد. هر جایزه شامل یک مدال، یک دیپلم افتخار و جایزه نقدی است که در طول سال‌های مختلف مقدار آن متفاوت بوده‌ است. در سال ۱۹۰۱، مقدار جایزه «سولی پرودوم»، ۱۵۰۷۸۲ کرون بود که در دسامبر ۲۰۰۸ برابر با ۷،۷۳۱،۰۰۴ کرون است. در سال ۲۰۰۸، این جایزه به «ژان-ماری گوستاو لو کلزیو» که مقدار آن ۱۰٬۰۰۰٬۰۰۰ کرون سوئد (اندکی بیش از ۱ میلیون یورو، یا ۱٫۴ میلیون دلار آمریکا) بود اهدا شد. این جایزه سالانه در استکهلم در تاریخ ۱۰ دسامبر برابر با سالگرد مرگ نوبل به برندگان اهدا می‌شود. از سال ۱۹۰۱ تا سال ۲۰۱۱ این جایزه به ۱۰۸ نفر تعلق گرفته‌است.

جایزه نوبل ادبی برای اولین بار در سال 1901 برگزار شد و «سولی پرودوم» فرانسوی نام خود را به عنوان اولین برنده این جایزه به ثبت رساند. این جایزه تاكنون به 105 شخصیت ادبی اعطا شده است و البته هفت بار در سال های 1914، 1918، 1935، 1940، 1941، 1942 و 1943 آكادمی نوبل موفق به برگزاری و اعطای این جایزه نشد. صرف نظر از سال های جنگ جهانی اول و دوم، آكادمی نوبل در سال هایی كه اعضای آن برای انتخاب برنده نوبل به اجماع نظر نمی رسیدند، از برگزاری آن خودداری كرد.

آنها که از دریافت نوبل محروم شدند

جایزه نوبل ادبیات طی بیش از یك قرن برگزاری، همواره با جنجال های كوچك و بزرگ همراه بوده است. بسیاری از كارشناسان و منتقدان ادبی معتقدند آكادمی نوبل به دلایل سیاسی و غیرادبی، نویسندگان بزرگی را از دریافت این جایزه محروم كرده است كه «مارسل پروست»، «جیمز جویس»، «ولادیمیر ناباكوف» و «خورخه لوئیس بورخس» سرشناس ترین آنها هستند.

هرچند بزرگانی چون «لئو تولستوی»، «هنریك ایبسن»، «امیل زولا» و «مارك تواین» نیز به دلایلی كه مغایر وصیت های بنیان گذار آكادمی نوبل بودند، از كسب این افتخار بازماندند.

از دیگر نویسندگان سرشناس به «آسترید لیندگرن»، نویسنده سوئدی خالق «پی پی جوراب بلند» می توان اشاره كرد كه به اعتقاد برخی منتقدان، چون آكادمی نوبل به ادبیات كودك توجهی ندارد، از قافله برندگان جایزه نوبل جا ماند.

توجه ویژه آكادمی نوبل به نویسندگان اروپایی در نوع خود جالب و البته اعتراض آمیز بوده است. از مجموع 105 برنده نوبل ادبیات در سال های گذشته، تنها 27 نفر غیر اروپایی بوده اند و حتی كشوری چون سوئد بیشتر از کل قاره آسیا سابقه كسب نوبل ادبیات را دارد. اظهارات سال گذشته «هوراس انگداهل» – دبیر وقت آكادمی نوبل – كه اروپا را محور اصلی جهان ادبیات دانسته بود، به نظر توجیهی برای این جهت گیری های جغرافیایی است.

نویسندگان فرانسوی با 15بار كسب نوبل ادبیات، پیشتاز بلامنازع هستند. «ژان ماری گوستاو لوكلزیو» آخرین نماینده ادبیات فرانسه بود كه سال گذشته موفق به دریافت این جایزه شد. «رومن رولان»، «آناتول فرانس»، «آندره ژید»، «آلبر كامو»، «ژان پل سارتر» و «كلود سیمون» از سرشناس ترین فرانسوی های این فهرست هستند.

پس از فرانسه، آمریكا و انگلستان هریك با 10 جایزه نوبل مشتركا در رتبه دوم قرار دارند. آمریكا برای كسب اولین جایزه نوبل ادبیات سه دهه انتظار كشید تا «سینكلر لوئیس» در سال 1930 آن را كسب كرد. «تونی موریسون» نیز آخرین آمریكایی بود كه 17 سال قبل این جایزه را به دست آورد.

آلمان (8)، سوئد (7)، ایتالیا (6)، اسپانیا (5)، لهستان (4)، ایرلند (4) و شوروی سابق (3) دیگر كشورهایی هستند كه به دفعات جایزه نوبل ادبیات را كسب كرده اند. این در حالی است كه قاره  پهناور آسیا تنها در سه دوره كه دوبار آن توسط ژاپن در سال های 1968 و 1944 و یك بار آن توسط هند در سال 1913 بود، این افتخار را كسب كرده است.

جوان ترین برنده جایزه نوبل ادبیات طی چند دهه گذشته، «رودیارد كیپلینگ» انگلیسی است كه در سال 1907 در حالی كه 42 سال داشت، این جایزه را به دست آورد. در سوی مقابل، «دوریس لسینگ» انگلیسی در سال 2007 در حالی كه 88ساله بود، نوبل ادبیات را كسب كرد تا پیرترین برنده این جایزه نام بگیرد.

یكی از موارد قابل توجه در تاریخ برگزاری جایزه نوبل ادبیات، شمار معدود نویسندگان زن است؛ به طوری كه طی 101 سال برگزاری این جایزه، فقط 12 نویسنده  زن نوبل ادبیات را كسب كرده اند. «سلما لاگرلوف» سوئدی اولین زنی بود كه در سال 1909 موفق به كسب نوبل ادبیات شد. دیگر نویسندگان و شاعران زن برنده نوبل ادبیات عبارتند از:

گراتزیا دلدا (ایتالیا/1926)، زیگرید اوندست (نروژ/1928)، پرل باك (آمریكا/1938)، گابریلا میسترال (شیلی/1945)، نلی ساچز (سوئد/1966)، نادین گوردیمر (آفریقای جنوبی/1991)، تونی موریسون (آمریكا/1993)، ویسلاوا شیمبورسكا (لهستان/1996)، الفریده جلینك (اتریش/2004) و دوریس لسینگ (انگلیس/2007)، هرتا مولر (آلمان/2009)

اهدای نوبل پس از مرگ

تاكنون فقط یك بار در سال 1931، جایزه نوبل ادبیات بعد از مرگ یك نویسنده به او اعطا شده است. «اریك آكسل كارلفلدت» در این سال در حالی كه در قید حیات نبود، برنده نوبل ادبیات انتخاب شد. البته آكادمی نوبل پس از آن در سال 1974 اعلام كرد دیگر هیچ نویسنده ای بعد از مرگ، برنده  این جایزه نخواهد بود؛ مگر آن كه بعد از اعلام آكادمی نوبل درگذشته باشد.

آنها که به نوبل «نه» گفتند

در تمام دوره های برگزاری جایزه نوبل ادبیات، تنها دو نفر از دریافت این جایزه ارزشمند خودداری كرده اند. بوریس پاسترناك، خالق كتاب «دكتر ژیواگو» در سال 1958، تحت فشار مقامات شوروی سابق از سفر به استكهلم برای دریافت جایزه امتناع ورزید. «ژان پل سارتر» فرانسوی نیز در سال 1964 به علت این كه به هیچ جایزه و عنوان رسمی اعتقاد نداشت، نوبل ادبیات را نپذیرفت.

دو برنده و یک نوبل

تاكنون تنها در چهار دوره از جوایز نوبل ادبیات، هم زمان بیش از یك نفر به عنوان برنده معرفی شده اند كه البته وقوع آن بیشتر در دیگر شاخه های جایزه نوبل متداول است. در سال 1904، «فردریك میسترال» فرانسوی و «خوزه اچه گارای» اسپانیایی، در سال 1917 «كارل آدولف گیلروپ» و «هنریك پونتوپیدان» هر دو از دانمارك، در سال 1966 «شموئل یوسف آنیون» اسراییلی و «نلی ساچز» سوییسی و در سال 1974 «ایویند جانسون» و «هری مارتینسون» هر دو از سوئد مشتركا جایزه نوبل ادبیات را دریافت كرده اند. با این حال، هیچ نویسنده یا شاعری بیش از یك بار این جایزه را كسب نكرده است.

شگفت انگیزترین انتخاب آكادمی نوبل در شاخه ادبیات، به عقیده بسیاری، «وینستون چرچیل» است كه در سال 1953 به این عنوان دست یافت. او در واقع برای جایزه صلح نوبل نامزد بود كه به عنوان برنده نوبل ادبیات معرفی شد.

فهرست برندگان جایزه نوبل ادبیات از ابتدا تا امروز:

1901- سولی پرودوم (فرانسه)؛ 1902- تئودور مومزن (آلمان)؛ 1903- بیورنسترنه بیورنسن (نروژ)؛ 1904- فردریك میسترال (فرانسه) و خوزه اچه خارای ای ایزاگیزه (اسپانیا)؛ 1905- هنریك سینكیه ویچ (لهستان)؛ 1906- جوسوئه كاردوچی (ایتالیا)؛ 1907- رودیارد كیپلینك (انگلیس)؛ 1908- رودولف كریستف یوكن (آلمان)؛ 1909- سلما لاگرلوف (سوئد)؛ 1910- پال هیزه (آلمان)؛ 1911- كنت موریس مترلینك (بلژیك)؛ 1912- گرهارد هاپتمان (آلمان)؛ 1913- رابیندرانات تاگور (هند)؛ 1915- رومن رولان (فرانسه)؛ 1916- ورنر فون هایدنشتام (سوئد)؛ 1917- كارل آدولف گیلروپ و هنریك پونتوپیدان (دانمارك)؛ 1919- كارل اشپیتلر (سوییس)؛ 1920- كنوت هامسون (نروژ)؛ 1921- آناتول فرانس (فرانسه)؛ 1922- خاسینتو بناونته (اسپانیا)؛ 1923- ویلیام بوتلر ییتس (ایرلند)؛ 1924- ولادسیلاو ریمونت (لهستان)؛ 1925 – جورج برنارد شاو (ایرلند)؛ 1926- گراتزیا دلدا (ایتالیا)؛ 1927- هانری برگسون (فرانسه)؛ 1928- زیگرید اوندست (نروژ)؛ 1929- توماس مان (آلمان)؛ 1930- سینكلر لوییس (آمریكا)؛ 1931- اریك آكسل كارلفلدت (آلمان)؛ 1932- جان گلسورتی (انگلیس)؛ 1933- ایوان بونین (روسیه)؛ 1934- لوییجی پیراندلو (ایتالیا)؛ 1936- یوجین اونیل (آمریكا)؛ 1937- روژه مارتن دوگار (فرانسه)؛ 1938- پرل باك (آمریكا)؛ 1939- فرانس امیل سیلانپا (فنلاند)؛ 1944- یوهانس ویلهلم ینسن (دانمارك)؛ 1945- گابریل میسترال (شیلی)؛ 1946- هرمان هسه (سوییس)؛ 1947- آندره ژید (فرانسه)؛ 1948- تی.اس الیوت (آمریكا/انگلیس)؛ 1949- ویلیام فاكنر (آمریكا)؛ 1950- برتراند راسل (انگلیس)؛ 1951- پار لاگركویست (سوئد)؛ 1952- فرانسوا موریاك (فرانسه)؛ 1953- وینستون چرچیل (انگیس)؛ 1954- ارنست همینگوی (آمریكا)

1955- هالدور لاكسنس (ایسلند)؛ 1956- خوان رامون خیمنس (اسپانیا)؛ 1957- آلبر كامو (فرانسه)؛ 1958- بوریس پاسترناك (روسیه/ جایزه را نپذیرفت)؛ 1959- سالواتوره كازیمودو (ایتالیا)؛ 1960- سن ژون پرس (فرانسه)؛ 1961- ایو آندریچ (یوگسلاوی)؛ 1962- جان اشتاین بك (آمریكا)؛ 1963- گیورگوس سفریس (یونان)؛ 1964- ژان پل سارتر (فرانسه/جایزه را نپذیرفت)؛ 1965- میخاییل شولوخوف (روسیه)؛ 1966- شموئل یوسف آنیون (اسراییل) و نلی زاكس (سوییس/آلمان)؛ 1967- میگل آنخل آستوریاس (اسپانیا)؛ 1968- یاسوناری كاواباتا (ژاپن)؛ 1969- ساموئل بكت (ایرلند)؛ 1970- الكساندر سولژ نیتسین (روسیه)؛ 1971- پاپلو نرودا (شیلی)؛ 1972- هاینریش بل (آلمان)؛ 1973- پاتریك وایت (استرالیا)؛ 1974- ایویند جانسون و هاری مارتینسون (سوئد)؛ 1975- یوجنیو مونتاله (ایتالیا)؛ 1976- سال بلو (كانادا/آمریكا)؛ 1977- ویسنته آله ایخاندره (اسپانیا)؛ 1978- ایساك باشویس زینگر (آمریكا/لهستان)؛ 1979- اودیساس الیتیس (یونان)؛ 1980- چسلاو میلوش (لهستان/آمریكا)؛ 1981- الیاس كانتی (انگلیس)؛ 1982- گابریل گارسیا ماركز (كلمبیا)؛ 1983- ویلیام گلدینگ (انگلیس)؛ 1984- یاروسلاو زایفرت (چكسلاواكی)؛ 1985- كلود سیمون (فرانسه)؛ 1986- اولووله سوینكا (نیجریه)؛ 1987- جوزف برادسكی (روسیه/آمریكا)؛ 1988- نجیب محفوظ (مصر) ؛ 1989- كامیلو خوزه سلا (اسپانیا)؛ 1990- اكتاویو پاز (مكزیك)؛ 1991- نادین گوردیمر (آفریقای جنوبی)؛ 1992- درك والكوت (سنت لوسیا)؛ 1993- تونی موریسون (آمریكا)؛ 1994- كنزابورو اوئه (ژاپن)؛ 1995- شیموس هینی (ایرلند)؛ 1996- ویسلاوا شیمبورسكا (لهستان)؛ 1997- داریو فو (ایتالیا)؛ 1998- خوزه ساراماگو (پرتغال)؛ 1999-گونتر گراس (آلمان)؛ 2000- گائو تسینگجیان (چین/فرانسه)؛ 2001- ویدیادار سوراجپراساد نایپال (ترینیداد و توباگو/انگلیس)؛ 2002- ایمره كرتس (مجارستان)؛ 2003- جان مكسول كوئتزی (آفریقای جنوبی)؛ 2004- الفرید جلینك (اتریش)؛ 2005- هارولد پینتر (انگلیس)؛ 2006- اورهان پاموك (تركیه)؛ 2007 – دوریس لسینگ (انگلیس)؛ 2008 – ژان ماری گوستاو لوكلزیو (فرانسه)؛ 2009- هرتا مولر (آلمان)؛ 2010- ماریو بارگاس یوسا (پرو).