هجوم به ذهن منتقد

یادداشت های روزانه فستیوال تآتر فرینج

تورنتو – کانادا
امین عظیمی – منتقد تآتر

یادداشت چهآرم:

وقتی با 150 اجرای تئاتری متفاوت در نزدیک به 10 روز روبرو باشید بدون شک ممکن است دچار وسواس سختی در انتخاب و دیدن آثار بشوید.شاید هم راه میانبر را انتخاب کنید و در فهرستِ انتخابی تان ترکیبی کولاژگونه از اجراهایی با دنیاهای کاملاً متفاوت قرار دهید. اگر برایتان سوال است تا چه حد متفاوت ، یادداشت امروز را حتماً تا انتها بخوانید.

ایده های خلاقانه می توانند از هرجایی به ذهن هنرمندان خطور کنند، اما اینکه چطور و با چه پردازش و کیفیتی آنها را به طور مثال در صحنه ی تئاتر سر و سامان بدهند، می تواند به اندازه ی تماشای یک اجرای درخشان و یا اجرایی که ایده ی نابی را به خاک و خون کشیده و تلف کرده است تفاوت داشته باشد! مصداق اش را می خواهید؟ اجرای INSTAGRAHAM از «گراهام کلارک» که در یک سالن بسیار کوچک و نقلی در خیابان کویین به نام PASSE MURAILLE BACKSPACE روی صحنه رفت و به جای آنکه به یک شاهکار بدل شود به سردستی ترین شکل ممکن تنها «برگزار!!» شد. اما ماجرا از چه قرار بود؟ این روزها کمتر کسی را پیدا می کنید که عضو یکی از شبکه های اجتماعی نباشد و در شبانه روز حداقل چند دقیقه ای را برای جستجو یا انتشار عکس ها و نوشته هایش در این میان صرف نکند.

یکی از این شبکه های پرطرفدار، اینستاگرام است که به دلیل تمرکزش بر انتشار تصاویر به یک رسانه ی تصویری فوری و فراگیر بدل شده و آدم های خوش ذوق، علاوه بر سلفی های گاه و بیگاه شان از آن به عنوان یک دفترچه یادداشت تصویری استفاده می کنند و هر از چندی از رویدادهای جذاب یا لحظات نابی که دور و برشان می بینند و یا حتی تصاویر ثبت شده ی دیگر، خوراکی دلچسب برای صفحه ی اینستاگرام شان تهیه می کنند. حالا تصور کنید به سالن اجرایی دعوت شده اید و کسی قرار است تصاویر صفحه ی اینستاگرام اش را روی پرده ی بزرگ به شما نشان دهد. ایده ی جذابی نیست ؟ چه امکان های روایتگری به ذهنتان خطور می کند؟ مجموعه عکس هایی که هوشمندانه کنار هم قرار گرفته و روایتی پرچالش و دراماتیک را بازگو می کند ؟ کامنت هایی که امکان بی نظیری برای توسعه ی روایت دراماتیک به شما می دهد؟ غافلگیری در بین مرورِ ساده ی عکس ها ؟ نه ! در اجرای گراهام کلارک هیچکدام از این اتفاقات که نمی افتد هیچ ، شبیه آن هم رخ نمی دهد.

کل اجرا خلاصه می شود در نمایش مجموعه ای عکس پرت و پلا از خودِ اجراگر و چند تصویر بامزه ی دیگر که بدون هیچ طراحی و خلاقیتی ، تنها با شوخی ها و تفسیرهای بی مزه ای الصاق شده است. مخاطبی که از دقایق اول همدلی اش را با خنده هایی همدلانه اثبات کرده، بعد از گذشتِ 20  دقیقه از زمان اجرا مطمئن می شود چنته ی کارگردان خالی است و چیزی جز همین تصاویر که بدون هیچ ارتباط ارگانیکی نشان داده می شود برای جذب او وجود ندارد ؛ حتی تقلای کارگردان برای اینکه با مرور صفحه ی اینستاگرامِ دو تن از تماشاگران کمی تنوع ایجاد کند بی ثمر می ماند و اجرا حتی 20 دقیقه زودتر از زمانی که وعده داده شده ، تمام می شود.

اما در سوی دیگر شهر ، یعنی درست در تقاطع خیابان اسپاداینا و بلور ، سالن مجهزی به نام AL GREEN THEATRE  قرار دارد که گروه ALYSA PIRES DANCE PROJECTS در آن  به سراغ اقتباسی آزاد از یکی فیلم های مشهور لوئیس بونوئل به نام «فرشته ی فناکننده» EXTERMINATING ANGEL برای یک اجرای رقص مدرن رفته اند. ایده ای جذاب برای بازنمایی فیلمی که با نگاهی استعاری به بورژوازی و ارزش های پوچ آن پس از جنگ جهانی دوم حمله کرد و نشان داد چگونه بربریت ، لخم و بیدار در زیر ظاهر متمدن انسان نفس می کشد. آدم هایی که در یک خانه با دری بسته گرفتار می شوند و چاره ای ندارند جز اینکه به عقب بازگردند تا راه نجات را پیدا کنند. روند اجرای این رقص مدرن نیز با روند روایت فیلم همراهی دارد. در ابتدا یک آشفتگی هولناک توسط رقصنده ها به واسطه ی تنها ابزار موجود در صحنه ، صندلی های تاشو، ساخته می شود بعد کسی از راه می رسد و با صدای بلند اعلام می کند:« همه چیز از ابتدا»؛ این نقطه ی بازگشت و عزیمت به سفری است که به چنین توحشی منجر شده و هرآنچه پس از آن روی صحنه می رود هماهنگی بالای بدنی رقصنده ها در ترسیم و بازنمایی فرآیند فروپاشی و گریز از تمدن به بربریت است. «الیسا پیرس» طراح رقص و «ادام ساکی یاما» آهنگساز این اجرا از طریق ترکیب ظرفیت های موسیقی کلاسیک و الکترونیک به موازات رقص کلاسیک و رقص مدرن که بدن اجراگران در آن از ژستوئل اساطیری به سوی فرم های روزمره نیل می کند ، نوعی بازخوانی مدرن و در عینحال اساطیری از این فیلم را بر صحنه آورده اند و چشم های هر تماشاگری را برای 60 دقیقه به خود خیره می کنند.

پ.ن:
حالا که جشنواره به روزهای پایانی اش نزدیک می شود شمایل کلی این رویداد تئاتری بیش از پیش وضوح پیدا می کند. ایده های اجراییِ آثار حاضر در فستیوال فرینج علیرغم تفاوت و تنوعِ بی حد و حصرشان در یک نقطه به اشتراک می رسند: سیاست زدایی (بوده گی). در کمترین اجرایی می توان ردی از کنش یا تمنای سیاسی یا انتقادی را شاهد بود.تمرکز اصلی در این میان سرگرمی سازی و در عینحال نگاهِ انسانی و جهانشمول است و به دشواری بتوان اثری را در این میانه جست که کوچکترین انتقادی به نهاد قدرت در آن باشد. آیا این امر ریشه در سیاست ِ سیاست زدایی از عرصه ی عمومی در کشورهایی همچون کانادا دارد و یا استانداردهای بالای رسانه ای و آزادی فراگیر موجود ، هنرمند را نسبت به بهره گیری از اثرش به عنوان یک امکان سیاست ورزی بی انگیزه می کند؟  اینها پرسش هایی است که به صورت مداوم به ذهن منتقد و پژوهشگری ایرانی که تئاتر کشورش را بیش از 15 سال به صورت پی گیرانه و موشکافانه دنبال کرده، هجوم می آورد. قیاسی بی پایان که شاید باید در نوشته ای دیگر به چرایی هایش پرداخت . در روزهای آتی بیشتر در مورد چنین چشم اندازی با شما حرف خواهم زد.