كيفري براي همه

علیرضا امیری
روزنامه نگار – نروژ

«اما تو، اي نوح، با چوب درخت سرو يك كشتي بساز و در آن اتاقهايي درست كن. درزها و شكافهاي كشتي را با قير بپوشان. آن را طوري بساز كه طولش 300 ذراع، عرضش 50 ذراع و ارتفاع آن 30 ذراع باشد. يك ذراع پايين تر از سقف، پنجراه اي براي روشني كشتي بساز. در داخل آن سه طبقه بنا كن و در ورودي كشتي را پهلوي آن بگذار.»

 (سفر پيدايش– طوفان نوح – آيه 74 تا 76)

فيلم نوح را ميتوان از 3 منظر داستان، بازيگري و كارگرداني مورد بررسي قرار داد:

1.داستان: همانطور كه مي دانيد داستان طوفان نوح در همه كتابهاي مقدس اديان ابراهيمي آمده است. در انجيل لوقا از طوفان نوح به عنوان مثالي براي روز قيامت ذكر شده است. همچنين شرح مفصل چگونگي رخداد اين واقعه با جزئيات آن در تورات و با اندك تفاوتي در قرآن نيز مطرح شده است. نكته مهم در مورد داستان فيلم اين است كه داستان اصلي طوفان نوح با چیزی که هم اکنون «دارن آرنوفسکی» در فیلم جدیدش به تصوير كشيده تفاوتهاي زيادي دارد. براي نمونه، به هيچ عنوان جنگ بزرگی میان نگهبانان (واچرز) و مهاجمان در كتب ياد شده به چشم نمي خورد و یا در هیچ کتاب مقدسی به شورش یک ياغي (مانند داستان جزيره گنج) در درون کشتی نوح اشاره نشده است. مي توان حدس زد كه آرنوفسكي خود را زياد مقيد به پيروي از داستانهاي مذهبي نكرده و مواردي را براي جذابيت بيشتر به آن افزوده است كه همين دور شدن از اصل داستان و اضافه كردن موارد غير واقعي باعث شده كه نوح مورد انتقاد گسترده در سطح جهان قرار گيرد.

ممكن است در حين تماشاي فيلم تعدادي از افراد ناخودآگاه نوح را با ساير فيلم هاي مطرح مذهبي در مورد پيامبران مقايسه كنند، فيلم هايي چون: مصائب مسيح، ده فرمان، محمد رسول الله و… متاسفانه فيلم آرنوفسكي با كاستي هاي فراواني كه دارد در برابر فيلمهايي كه نام برده شد در مواردي از جمله فيلم نامه و اجراي نقش ها كاملا فقير و دست خالي است. نگاه كنيد به فيلم مصائب مسيح ساخته خونبار مل گيبسون و ميزان وفاداري او به داستان مصلوب شدن مسيح در جلجتا و يا فيلم محمد رسول الله ساخته مصطفي عقاد در دهه 70 ميلادي.

2.بازيگر: شخصیت پردازی نوح (راسل کرو) در این فیلم اصلا مجذوب کننده نيست و به قول معروف چنگي به دل نمي زند. شخصيتي كه كرو به ما نشان مي دهد فردي مقاوم و پرهیزگار است كه سرسختانه بدنبال به پايان رساندن ماموريتش است و البته بايد اذعان کرد كه انتخاب او براي نقش نوح خيلي نچسب و نامناسب بوده است. «راسل کرو» در این فیلم به عنوان یک بازیگر، كاراكتري خلق كرده كه با تمام پیش زمینه فکری ما از نوح که شخصی صبور و خونسرد معرفی شده است تفاوت هاي چشمگيري دارد.

او در نقش نوح، مانند یک فرمانده نظامي آماده به جنگ است نه پيامبري كه مقرر شده به مردم هشدار عذاب الهي را دهد و يا به عنوان الگوي كاملي براي مردمان عصر خود باشد. او بيشتراز اينكه مهربان و فروتن باشد و مردم را به نيكي و درستي فرا بخواند مي جنگد و دست به كشتار مي زند.

تصويري كه راسل كرو از نوح ارائه مي كند گلادياتوري است كه گويي به پيامبري مبعوث شده و از دوره پاگان هزاران سال به عقب برگشته است. به نظر من كاراكتر «چارلتون هستون» در فيلم ده فرمان  بسيار باورپذيرتر و دلنشين تر از نقش آفريني «كرو» است. يا مي توان نگاهي دوباره داشت به هنرنمايي خارق العاده «جيمز كاويزل» در مصائب مسيح و نمايش رنجهاي بي پايان او با صليبي بر دوش و زخم هاي تازيانه بر بدنش. مصائب مسيح که 12 ساعت آخر عمر عیسی مسیح را به تصویر کشید، موخرترین فیلم در زمره  فیلم های دراماتیکی است که به بررسی زندگی عیسی مسیح پرداخته‌اند.

 3.اما در مورد كارگرداني دارن آرنوفسكي سخن بسيار است. با نگاهي به آثار گذشته او مشخص مي شود كه بيشتر شخصيتهاي فيلمهاي آرنوفسكي به نوعي دچار حالتهاي غير طبيعي، پرخاشگر و تا حدي دچار نوعي جنون هستند، البته اين ديوانگي ها در موارد مختلف شدت و ضعف دارد، در بعضي شخصيت ها بصورت توهمات متعدد بروز كرده و در تعدادي ديگر به صورت خودآزاري مفرط و نابودكننده نمايش داده شده است. به نظر مي رسد كه گزينش آرنوفسكي به عنوان كارگردان نوح انتخاب جالبي نبوده و البته نمي توان حدس زد كه كمپاني پارامونت بر اساس چه ويژگي هايي دست به انتخاب اين كارگردان زده و بودجه اي 300 ميليون دلاري در اختيار او قرار داده است. كارنامه آرنوفسكي نشان مي دهد كه نوح اولين فيلم بلاك باستر او است يا نخستين فيلمي است كه آرنوفسكي تصميم گرفته به عنوان يك اثر عظيم در كارنامه اش داشته باشد اما خوب، متاسفانه فيلم او دچار كاستي هاي متعددي از نظر كارگرداني است.

نگاه آرنوفسکی به داستان نوح را می توان این گونه بيان كرد كه: انسان ها زمین را مملو از پليدي كرده اند و اکنون خالق (آرنوفسكي هرگز از كلمه خدا در فيلمش استفاده نمي كند!) اراده كرده تا این پلشتي ها را با طوفان بزرگي از روی زمین به طور كلي پاک کند. پيام نهايي فیلم این است که همه آفريده ها اين سعادت را ندارند كه نجات پيدا كنند به جز تعداد بسيار اندكي. به روايت آرنوفسكي، تنها دلیل اینکه نوح و خانواده اش نجات پيدا مي كنند این است که بتوانند بعد از فروكش كردن طوفان، نسل حیوانات و انسان را از خطر انقراض نجات دهند! كه از هر طرف به اين طرز فكر بنگريم نگاهي مايوس كننده و تا حدي غير منطقي است.

با اين نوع نگرش به موضوع، داستان طوفان نوح از حالت مذهبي-اسطوره اي خارج شده و شكلي كاملا داروين گونه و تنازع بقايي به خود مي گيرد. بنظر من شما نمي توانيد از يك داستان مذهبي استفاده كنيد ولي جنبه هاي مثبت آن را كه براي جامعه مفيد است از نظر دور بداريد و يا كم اهميت تلقي كنيد. در فيلم نوح توجه چندانی به مسئلۀ احیای مجدد نسل انسان نشده و تنها چيزي كه براي كارگردان اهميت نداشته توضيح موضوعات اين چنيني است.

در لحظات زيادي ریتم فیلم مقداري کسل کننده و یکنواخت است، همچنين در صحنه هايي كه فيلم پر از جنگ ها و نبردهایی عظیم و حماسی است تماشاگران به ياد نبردهاي سه گانه «ارباب حلقه ها» مي افتند كه اين هم بدون دليل نيست، بعضي از شخصيت هاي خلق شده در فيلم نوح به نوع كپي برداري ازكارهاي «پيتر جكسون» است. نگاه كنيد به شخصيت هاي تخيلي نگهبانان كشتي كه در واقع تعدادي فرشته هستند و البته ما را به ياد هيولاهاي فيلم هابيت مي اندازد.

جلوه هاي ويژه فيلم اصلا خوب از كار در نيامده و به هيچ وجه در حد و اندازه هاي اسم فيلم نيست. ناگفته پيداست كه همه تماشاگران براي ديدن طوفان بزرگ نوح از ابتداي فيلم لحظه شماري مي كنند و منتظرند كه ببينند كه اين حادثه چگونه آغاز مي شود و پايان مي پذيرد ولي فيلم آنان را به شدت سرخورده مي كند و چيزي كه در نهايت نصيب آنها مي شود بسيار نااميدكننده و سطح پايين است. امروزه انتظار تماشاگران براي جلوه هاي ويژه فيلم ها خيلي بالا رفته و كم توجهي به اين مقوله تاثير منفي زيادي بر فروش فيلم دارد. فيلم ۲۰۱۲ نمونه خوبي براي مقايسه با نوح است، بياد داشته باشيم كه اين فيلم با تكنولوژي ۵ سال قبل توليد شده ولي از نظر جلوه هاي ويژه چند سروگردن از فيلم نوح بالاتر قرار مي گيرد. داستان فیلم ۲۰۱۲ مربوط به یک فاجعه آخرالزمانی است که بر نمایش مرگ زمین و یک تیم از بازماندگان این فاجعه تمرکز کرده‌است. بطور كل آرنوفسكي به هيچ وجه نتوانسته  ابهت و خوفناكي طوفان نوح را به تصوير بكشد و نشان بدهد كه چگونه سطح آب تا 7 متر بالاتر از بلندترين كوهها قرار گرفته است.

در خبرها آمده بود كه نمايش فيلم در كشورهاي مسلمان ممنوع  شده و دانشگاه الازهر مصر بعنوان يكي از نهادهاي مهم مسلمانان انتقادهايي از فيلم كرده است. حتي موضوع آنقدر جدي شد كه وزير كشور مالزي هم اعلام كرد فيلم نوح بدليل نقض قوانين اسلامي قابل نمايش نيست. همچنين روزنامه‌ای در واتیکان فیلم نوح را به خاطر اینکه تا حد زیادی از روایت کتاب مقدس درباره نوح فاصله گرفته مورد انتقاد قرار داد. برخی از فیلم‌ها با زیر پا گذاشتن عقاید دینی یا حتی توهین به مقدسات، باعث آزار کسانی شده‌اند که به مبانی و اصول دین خود ایمان راسخ دارند. فیلم‌هایی که احساسات مؤمنان را جریحه ‌دار کرده‌اند و محافل دینی کوشیده‌اند از نمایش آنها جلوگیری کنند، کم نیستند؛ باید به خاطر داشت که این برداشت نیز نسبی است: فیلمی هست که در شرایطی و از نظر کسانی کفرآمیز تلقی می‌شود، در حالی که کسانی دیگر هیچ ایرادی در آن فیلم نمی‌بینند.

شايد نكته كليدي اين باشد كه اصلا نگاه آرنوفسكي به اين قضيه نگاهي مذهبي نيست. وي در مصاحبه هاي متعددي بعد از اكران فيلمش عنوان كرده كه نوح يك فيلم فقط مذهبي نيست و او نيم نگاهي هم به گيشه و موارد ديگر داشته است. به هرحال هميشه ساختن فيلم هايي با درون مايه مذهبي دردسرهاي خاص خود را براي كارگردانان داشته است به ويژه اينكه داستان فيلم در مورد شخصيت هاي برجسته ديني باشد. «نوح» فيلم متوسطي است و به سختي مي تواند تماشاگر خود را تا آخر فيلم با خود همراه كند.