خرسهایی که با ترامپ قهر بودند

مجید موثقی

سرانجام خرسهای برلیناله با تمام سرو صدایی که راه انداختند ساکت شدند و به جنگل  خود بازگشتند.آنکه حرف گوش کن تر بود طلا گرفت ، بقیه نقره و بچه خرسها دیگر کریستال! البته خرسهای این دوره درجریان سیاستهای روز جهان نیز قرار گرفتند،نگهبانِ  آنها « دیتر کاسلیک-Dieter Kosslick»  دبیرجشنواره با تاکید زیادی گوشزد کرد که از شنیدن نام” دونالد ترامپ” آلرژی دارد و از خرس ها خواست که با او قهر باشند.دیتر کاسلیک انتخاب فیلم های شصت و هفتمین دوره برلیناله را اعتراض ویژه ای به سیاست های اخیر آمریکا خواند.«شام-Dinner» به کارگردانی«اورن مُوِرمن-Oren Moverman» همان فیلم “ضد ترامپی” این دوره از جشنواره بود که با سخنرانی “ریچارد گیر” بازیگر این فیلم  جنجال برانگیز شد.او در”کنفرانس خبرنگاران” تفکرات نژاد پرستانه ترامپ دراقدام دو واژه مهاجر و تروریست را بی شرمانه خواند.البته برلیناله امسال می توانست با نمایش  بیشتر فیلم های ایرانی دهن کجی بیشتری به “دونالد ترامپ” کند که اینطور نشد.

سینمای ایران امسال حضور بسیار کمرنگی در این جشنواره داشت و تنها فیلم«تمارض-Simulation»” ساخته “عبد آبست” دربخش فوروم به نمایش گذاشته شد و دربخش اصلی و رقابتی هیچ فیلمی از ایران حضور نداشت.شاید اگر چمدان خانم«آنکه لوکه-Anke Leweke» در فرودگاه ایران  توقیف نمی شد،شانس حضور فیلمهای ایرانی بیشتر می شد ولی محصولات امسال سینمای ایران در جشنواره فجرهم آش دهن سوزی نبود و تنها همین فیلم “تمارض” که غایب فجر بود در برلیناله حرفی برای گفتن داشت.فرم اجرایی “تمارض” تداعی کننده  فیلم” داگ ویل” ساخته ” لارس فون تریه” بود. دراین فیلم روابط پیچیده زندگی اجتماعی در ایران درغالبی گروتسک(تردید بین خنده یا وحشت) برای مخاطب بازگو می شود.

چند دوست برای تفریح سراغ آشنایی مجرد می روند و در این همنشینی که با میگساری همراه است،عقده های حقارت  آنها سر باز شده ،نزاع  و درگیری بوجود می آید و سرانجام دستگیری  و بازداشت! روایت فیلم مثل یک پازل نامنظم است و داستان از جایی شروع می شود که همگی  سر از بازداشتگاه در آورده اند! شرایط محیطی فیلم خرمشهر و زمان جنگ ایران و عراق است.”تمارض” درزیرمتن  خود جنگ را عامل  تمارض و دوگانگی زندگی کنونی می داند که دست آوردِ آن شکل گیری نسلی مخوف و پنهان کار در جامعه است که با شک و تردید به هم خیره شده اند و با تظاهر مجبور به ادامه حیات هستند که این علایم و نشانه ها در فیلم “تمارض” به قوام خوبی رسیده است.بازی های خوب و فیلمبرداری درخشانِ”حمید خضوعی ابیانه” برگ برنده این فیلم است.همچنین طراحی صحنه فکر شده این فیلم با وجود فرم تئاتریِ آن در باورپذیر کردن شرایط محیطی خوب عمل کرده است که همه این عناصر در کنار هم نشان از ظهور یک فیلمساز نو در سینمای ایران است.

امسال در بخش اصلی جشنواره بعد ازاکران فیلم«تن و روان-On Body and Soul» ساختـه خانم« الدیکو انیدی- IldikIo Enyedi»،سایر فیلم های مسابقه با فاصله ی زیادی نسبت به این فیلم قرارگرفتند و از توانایی خوبی دررقابت برخوردار نبودند.رئیس هیات داوران این دوره کارگردانِ معروف فیلم غریزه اصلی«پل وِرهوفِن-Paul Verhoeven» بود.سرانجام داوران خرس طلایی فستیوال راهمانطوری که پیش بینی می شد به فیلم مجاری”تن و روح” دادند.همچنین جایزه بزرگ منتقدین”فیپرشی- FIPRECSI ” و جایزه “کلیسای جهانی” نیز به همین فیلم تعلق گرفت.

یکی از فیلم های خوبی که امسال در بخش رقابتی جشنواره حرفی برای گفتن داشت فیلم «آنسوی امید- The other side of hope» کار جدید”آکی کوریسماکی-Aki Kaurismäki ” بود.فیلمسازی فنلاندی که  در سالهای اخیر کم کار ظاهر شده است.هنرمندی جنجالی که همیشه مدافع حقوق شکست خوردگان در آثارش است.او در سال 2003 با اینکه کاندید اسکار بود به دلیل شرکت آمریکا در جنگ مراسم اسکار را تحریم کرد.او همچنین در سال 2002 نیز جشنواره نیویورک را برای ندادن ویزا به کیارستمی تحریم کرد.او بسیار صادق است  و در مراسم “پرس کنفرانس” به تنبل بودن خود اعتراف می کند.او بارها با جهان سینما خداحافظی کرد ولی امسال با قاطعیت آنرا در برلین اعلام  کرد که دیگر فیلمی نخواهد ساخت.

زمانی که در مراسم اختتامیه نام او برای گرفتن جایزه بهترین کارگردانی شنیده شد،اشتیاقی برای به روی صحنه رفتن و گرفتن جایزه از خود نشان نداد.تفکر ضد نژاد پرستی او برای حمایت از انسان های بی دفاع در کارهایش بارز است و در فیلم”آنسوی امید” مدافع  خوبی برای مهاجرین عربی است که از سوریه به فنلاند آمده اند و کوریسماکی در فیلم جدیدش اروپا را ناکارآمد در ساماندهی به مهاجرین نشان می دهد.دکوپاژ و روایت داستان بدون وابستگی به دیالوگ ریتم خوبی به فیلم  داده است.استفاده از رنگهای سرد بویژه آبی آرامش خاصی به پلانهای طراحی شده داده است.در این فیلم نیز استفاده از آکساسورهایی چون چمدان،سیگار،فندک و کلاه یادآور یکی از فیلم های مشهورکوریسماکی یعنی« مرد بدون گذشته-The Man Without a Past» است.امضای این فیلمساز مثل همیشه پای آثارش مشاهده می شود،سینمایی دیالکتیکی( سینمای جَدلی) که همواره  در برابر نظام بورژوازی(قشر مرفه) ایستاده و حامی قشر پرولتاریا (کارگر) است.کارگردانی که خود زمانی کارگرِساختمان بوده و مشخص است تفکرات سوسیالیستی او با محرومیت  و دردهای این پناهنده گان همسنگ است.او با ساخت این فیلم بازگشت شکوهمندانه ای به جهان سینما داشته و حضورش اعتبار خوبی به این دوره ازجشنواره داد.

«سالی پاتر-Solly Potter» نمایشنامه نویس و کارگردان بریتانیایی نیز با فیلم «پارتی-Party» کار قابل قبولی با حضور ستاره گانی چون “پاتریشیا کلارسون،برونو گنز،شری جونز،کیلین مورفی و تیموتی اسپال” از خود نشان داد.فیلم سیاه و سفیدی که چون یک تله تئاتر فیلمبرداری شده و تداعی کننده نمایشنامه های هارولد پینتر نمایشنامه نویس فقید انگیلسی است.پارتی شانش زیادی برای گرفتن جایزه بازیگری با هنرنمایی خوب«تیموتی اسپال-Timothy Spall» داشت اما ظاهرا این فیلم نتوانست نظرهیات داوران را به خود جلب نماید.

امسال «هونگ  سانگ سو – Hong Sangsoo-»  فیلمساز عجیب کره ای  دوباره نگاه همگان را به خود جلب کرد.فیلم جدید او«کنار ساحل تنها در شبOn the Beach at Night Alone-» نام داشت که مشخص است کارگردان فیلمنامه را حین فیلمبرداری رشد داده و با بداهه سازی بازیگران و حقیقت لحظه صحنه ها را جلوبرده است. روابط پیچیده شخصیت ها، موقعیت های متزلزل و غیرقابل پیشبینی آنها و همچنین تلفیق صحنه ها با موزیک بی نطیری از”فرانتس شوبرت” مخاطب را با اثری متفاوت مواجه می کند که  داستان سرراستی هم ندارد.فیلم به دو اپیزود آلمان و کره تقسیم شده و گاه ازاشتباهات  فیلمبرداری  نیز برخوردار است اما چالش این زن با عشق و دردی که از جدایی می کشد فیلم را با کششِ نسبیِ خوبی همراه کرده است.بداهه سازی و بازی خوب «کیم مین هی-Kim Minhee» از قوام خوبی در این فیلم برخوردار است که جایزه بهترین بازیگری زن را برای این فیلم به ارمغان می آورد.

فیلم «فلیسیته- Félicite» به کارگردانی «آلن گومیز-Alain Gmois» برنده جایزه ویژه هیات داوران می شود و خرس نقره ای برای یک کار برجسته هنری به فیلم« آنا،عشق من-Ana,mon amour»   تعلق می گیرد.جایزه بهترین فیلنامه به فیلم «زن خارق العاده-A Fantastic Woman»  از شیلی می رسد و جایزه” آلفرد باوئر” در این دوره به فیلم«پوکوت-Pokot» از لهستان می رسد.بازیگر اتریشی الاصل « گئورگ فردریش-Georg Friedrich»  برای فیلم « شب های روشن-Bright Nights»محصول آلمان و بلژیک جایزه بهترین بازیگری مرد را به خانه می برد.

فیلم های زیادی در این دوره از جشنواره دربخش های فورروم،پانوروما،کودک و نوجوان نشان داده شدند که به مراتب از فیلم های بخش اصلی جشنواره بهتر و پخته تر بودند اما از آنجایی که تب جشنواره همه را به سمت فرش قرمز می کشاند، بسیاری از این فیلم ها زیر سایه بزرگان مهجور ماندند که یکی از آنها مستندی به نام «مامان کلنل-Mama Colonel» به کارگردانی«دیودو حامادی-Dieudo Hamadi» محصول مشترک  کنگو و فرانسه بود که در بخش فوروم نشان داده شد.پرتره ای از زندگی یک  سرهنگِ زن که دغدغه او رسیدگی به مشکلات  زنان در جامعه ای مرد سالار است.”مامان کلنل”در لباس یک رئیس پلیس خود را درگیر مصائب و ظلم های وارد شده بر زنان می کند.زنانی که یا مورد تجاوز قرار گرفته اند و یا توسط شوهرانشان مورد ضرب و شتم قرار گرفته اند!او چون یک روانشناس به حرفهای آنها گوش داده و زنها  در برابر او بی پرده از دردهای خود سخن می گویند.او صبورانه برای گرفتن حقوق از دست رفته آنها مبارزه می کند اما جامعه  مرد سالار چون دیواری در برابر آنها قرار دارد.”مامان کلنل” سختگیر و پرتلاش است و از درجه نطامی بالایی برخوردار است.سلام دادن پلیس های دیگر به او که اغلب مرد هستند تضاد و طنز خوبی به این فیلم داده است.

همانطوری که  دنیا هنوز درگیر آواره گان جنگ و سیاست های شتابزده روز است،سینمای جهان و برلیناله نیز مستثنا از این قاعده نبوده و مشخص است که هیات انتخاب جشنواره نتوانسته از مشکلات و دردهای این انسانها دل بکند و فیلم هایی که امسال در بخش های متفاوت جشنواره نشان داده شدند مرتبط با همین بحران های سیاسی روز بودند.