بازی تلخ و تکراری قدرت

هلیا قاضی میرسعید

سالن انتظار مملو از تماشاگران است. مثل تمام برنامه­ های ایرانی، این نمایش هم با تاخیر شروع میشود. استقبال به قدری است که صندلی­ها پر شده و مجبور می­شوند یک ردیف اضافه کنند. می نشینیم. نور چراغ ها کم و کمتر می­شود، صدای رضا کیانیان پخش می­شود که ضمن و سلام و خوش آمدگویی، از حاضرین می­خواهد تا موبایل­های خود را خاموش کنند.

چند لحظه بعد…سالن تاریک می­شود و صدای پایی شنیده می­شود، «هدایت هاشمی» روی صحنه حاضر و به این ترتیب نمایش آغاز می­شود.

نمایش «حرفه­ ای» درباره فروپاشی کمونیسم است و برهه­ ای را به نمایش می­گذارد که انقلابیون، خود را بهتر و شریف­تر از رژیم سابق می­پندارند. در حالیکه پلیس و مامور اطلاعات رژیم سابق با اندکی بی طرفی به مقایسه رفتار و عملکرد هر دو حکومت پیش و پس از انقلاب می پردازد و لایه­ های پنهانی از کنش­های حاکمان را به مخاطب گوشزد می کند. «دوشان کواچویچ» نویسنده این نمایشنامه، دوران گذار از کمونیسم در یوگوسلاوی را با نهایت طنازی به تصویر می­کشد. تصویری که در پس هر تغییری رخ می­دهد و ربطی به کمونیسم و غیره ندارد و می­توان رد آن را در هر کشوری دنبال کرد.

تئودور یا تیا (با بازی هدایت هاشمی) نویسنده ­ای که در ۴۵ سالگی تنها دو کتاب از او منتشر شده، روایت می­کند که چطور یک ملاقات زندگی او را متحول می­کند. او مثل هر روز در اتاق کارش نشسته و مشغول است، مراجعه کننده­ ای به دفتر او می آید و اصرار دارد که حتما او را ببیند. نمایش «حرفه ای» داستان این دیدار است. برخورد دو نسل، دو نسلی که در دو زمان هر یک با آرمان­هایی، قصد خدمت به مردم، جامعه و وطن خود را داشتند. هر کدام به رهبر خود ایمان داشتند، ایمانی که باعث می­شد حاضر شوند تا آخرین قطره خون خود، از رهبرشان دفاع و پشتیبانی کنند. حامیان ژنرال تیتو، زمانی که در قدرت بودند، تحمل اظهارنظر مخالفان را نداشتند و آنها را تحت تعقیب و سپس سر به نیست می­کردند و پس از سرنگونی، انقلابیونی که تازه به قدرت رسیده بودند، همین کار را با طرفداران تیتو کردند. در واقع در این نمایش به خوبی می­بینیم که چگونه قدرت انسان­ها را تغییر می دهد. همانطور که جایی از نمایش می گوید: «طبیعت ملیونها سال طول کشید تا بتواند میمون را تبدیل به انسان کند، اما کمونیست ها در ارز چند دهه توانستند انسان را تبدیل به میمون کرد.» کنایه ای که ربطی به زمان یا شخص خاصی ندارد و درباره بسیاری از صاحبان قدرت صادق است که چگونه از انسانیت و آرمان های اولیه­ شان فاصله گرفتند و نان را به نرخ روز خوردند و تبدیل به موجوداتی درنده­ خو شدند.

گروهی که روزی دم از آزادی می­زدند، حالا که در راس امور قرار گرفتند، همان کارشکنی­هایی را می­کنند که رژیم قبلی انجام می­داد. باز هم روابط جای ضابطه می­نشیند و هرکسی به دنبال آن است که سهمی از سفره انقلاب برای خود و اطرافیانش بردارد. انقلابی که قرار بود برای مردم باشد، در انحصار عده­ ای قرار می­گیرد و باز همان آش و همان کاسه و باز این مردم هستند که قربانی جاه طلبی و منفعت طلبی گروهی می­شوند که قدرت را به دست گرفته است.

نمایش «حرفه­ ای» طنز تلخی از تکرار تاریخ است، تاریخ انقلاب­ها، تاریخ تغییر حکومت­ها با وعده های پوشالی، تاریخی که مردم در آن سهمی ندارند. نمایش «حرفه ­ای» شما را در مواجهه با این تکرار تلخ می­خنداند، چراکه تاریخ نشان داده چاره ­ای جز خندیدن به این مشکلات تکراری ندارید. مخاطب که احتمالا خود تجربه این مواجهه را پوست و گوشت خود لمس کرده، با این نمایش سمبلیک می­تواند ارتباط خوبی برقرار کند. این را می­شود از دست زدن­های وقت و بی­وقت تماشاگران هم فهمید، تشویق­هایی از سر هیجانزدگی، آن هم درست زمانی که بازیگر دارد یکی از جذابترین دیالوگ­هایش را می­گوید، هرچند نشان از همذات پنداری مخاطب دارد، اما ریتم نمایش را بهم می­زند و رشته افکار دیگر حاضران را پاره می­کند و چنان تمرکز را به هم می ریزد که از شنیدن بقیه حرف­ ها عاجز می­ماند و در کف­زدنی از سر وقت نشناسی غوطه ­ور می­شود.

در کنار متن قوی، منسجم و بدون انقضا، بازی درخشان رضا کیانیان و هدایت هاشمی، این اثر را دیدنی­تر می­کند. درک درست و عمیق متن از سوی کارگردان و بازیگران، بداهه پردازی­های به موقع، دخیل کردن تماشاچی در نمایش، همه و همه نمایش «حرفه ­ای» را برای مخاطب ملموس­تر و دلپذیرتر می­کند.