آخرین تانگوی برناردو با فروغ

 
مجید موثقی

دست آورد سینمای ایتالیا همیشه با نوآوری های خوبی همراه بوده و‌ این سینما هنرمندان بزرگی را تا به امروز به سینمای جهان هدیه داده است. ایتالیایی ها تا به امروز چهارده اسکار و دوازده نخل طلا را به نام خود ثبت کرده اند.«نئورئالیسم» فصل تازه ای را در تاریخ  سینمای این کشور و جهان رقم می زند تا بزرگانی چون دسیکا،روسولینی،ویسکونتی و زاواتینی با زبانی واقعگرا ، دردها و مصائب یک جنگ جهانی را بازگو کنند؛حتی فیلمسازان جوان تری چون آنتونیونی،اولمی و فلینی به عنوان فیلمنامه نویس در این سینما کار خود را آغاز کردند.

سیر صعودی و نزولی سینمای ایتالیا بعد از جنگ جهانی با ظهور فیلمسازان تاثیرگذار دیگری ادامه یافت که حتی منجر به حضور هالیوود و شکل گیری نوعی« سینمای وسترن اسپاگتی» در ایتالیا شد؛ درهمین دوران(اوایل  دهه شصت میلادی) دو فیلمساز جنجالی در سینمای ایتالیا قد می کشند ، یکی «پیر پائولو پازولینی»  بود و دیگری دست پرورده ی او«برناردو برتولوچی». خانواده«برتولوچی» به «پازولینی» برای چاپ اولین کتاب او کمک می کنند و«پائولو» برای قدرشناسی،«برناردو» را برای اولین فیلم خود«باج خور» به عنوان دستیار کارگردان دعوت به کار می کند که ماحصل این دوستی که ریشه در گرایش های مارکسیستی هر دوی آنها داشت، منجر به خلق آثار جنجالی زیادی شد.

پازولینی که روزنامه نگار، شاعر و فیلمساز برجسته ای بود ترسی از افشای تفکرات چپ و همجنسگرایی خود نداشت و بعد از ساخت فیلم های متفاوتی که همگی زیر متن انتقادی داشتند،فیلم جنجالی «سالو» را در سال 1975جلوی دوربین می برد که نقد خودکامگی بشر و تفکرات فاشیستی آن دوره تاریخی بود که همین تلاش برای رسوا کردن نظام سرمایه داری جدید، سر او را به باد داد.

برتولوچی نیز راه استاد را خوب یاد گرفت و او نیز یکی دیگر از فیلم های جنجالی تاریخ سینما«آخرین تانگو در پاریس» را به نام خود رقم می زند که  بسیاری از مشتاقان جدی سینما آنرا  فیلمی نو و ساختارشکن میدانند.  اما هر دو فیلمساز با برچسب« سادیسم و خشونت جنسی» از دیگران متمایز شدند تا جایی که «ماریا اشنایدر» بازیگر شهیر فرانسوی، برتولوچی را یک تبهکار خیابانی و «مارلون براندو» را شریک جرم او می داند. او بعد از بازی در فیلم«آخرین تانگو در پاریس» دچار افسردگی شدیدی شده و می گوید نباید به بهانه هنر در برابر آدم هایی چون برتولوچی عریان شد و نکته جالب تر اینکه «مارلون براندو» نیز خود به یکی از منتقدین برتولوچی تبدیل  شده و در گفتگویی صریحا اذعان می دارد که این کارگردان مملو از عقده های سرکوب شده جنسی بود و نمی دانست که چگونه دارد فیلم می سازد.

نمایش این فیلم سالهای زیادی در ایتالیا ممنوع بود اما برتولوچی نشان داد که تخیلات، تناقضات و جهان اروتیسمی بی پایانی دارد که به نظر می رسد اصرار او به ساخت اینگونه فیلم ها،اعتراضی به شکل گیری نظام های سرمایه داری و صنعتی در اروپا بود اما آنچه که در سینمای برتولوچی مشخص و بارز است جهان متناقضی است که در آثار او دیده می شود. او سالها بعد اقرار می کند که احساس گناه نسبت به بازیگران و مخاطبینی داشته که با فیلم های خود آنها را آزار داده، البته شکل گیری این نوع سینماگران آنارشیستی آن هم در کشور کاتالویکی چون ایتالیا که اقامتگاه پاپ و واتیکان است، چیز نادر وعجیبی به نظر نمی آید.اتفاقا یکی دیگر از همین کارگردانان شهیری که جهان سینما در زمینه « سافت پورنهای هنری» به خود دیده« تینتو براس» ایتالیایی است که فیلم های«کالیگولا،زوزه و تماشگر جنسی»زبانزد عام و خاص است.

در اکثر کارهای مطرح برتولوچی نام «ویتوریو استورارو» فیلمبردار افسانه ای تاریخ سینما دیده می شود که سه بار برنده اسکار بهترین فیلمبرداری شده است؛حرکات نرم دوربین او درفیلم های«دنباله رو» و «آخرین امپراطور» هنوز خاطره انگیز است.

برتولوچی بویژه در کارهای آخرش سعی در کشف جهان شرق، بویژه تفکرات بودایی داشته که فیلم«آسمان سرپناه»،«بودای کوچک» و نیز فیلم کوتاه«ده دقیقه بزرگتر» برآیند این جستجو بودند. البته این توجه و علاقه او به شرق به سالها پیش برمی گردد.زمانی که در سال 1346شمسی برای ساخت مستندی درباره نفت به ایران می آید، او حتی بعد از سفر به ایران « پازولینی» را ترغیب می کند تا ادامه فیلم «هزار و یک شب» را دراصفهان فیلمبرداری کند.

برتولوچی درایران با «ابراهیم گلستان» آشنا می شود واز طریق او مستند«خانه سیاه است» ساخته«فروغ فرخزاد» را می بیند و تحت تاثیر قراراین فیلم  می گیرد. او از فروغ می خواهد تا در مستندش حضور پیدا کند و در گفتگویی فروغ فرخزاد را فیلمساز برجسته ای می شمارد که با فیلم«خانه سیاه است» قصد بیان موضوعی عمیق تر ازمسئله جذام را داشته است. کسی چه می داند، شاید آن روزهایی که «برناردو» در ایران به تماشای فیلم« فروغ» نشست به این نتیجه رسید که باید چیزی عمیق تر از یک تانگو را دریکی ازفیلم هایش نشان دهد.