فیلسوفان کشف نشده برلیناله

مجید موثقی – برلین

«شصت و هشتمین جشنواره فیلم برلین» به پایان رسید و فیلم تجربی «به من دست نزن -Touch me Not» به کارگردانی خانم «آدینا پینتیلی-Adina Pintilie» از رومانی برنده خرس طلایی شد و سر وصدای زیادی به راه انداخت!.

فیلمی که از ترس ها و نیازهای جنسی انسان های بی دفاع و معلولی  سخن می گوید که نا امید نیستند و عاشقانه در کنار همنوعان خویش زندگی می کنند. به من دست نزن، فیلمی است که در میان آثار ضعیفی که در جشنواره امسال نشان داده شد، توجه هیات داوران را به خود جلب کرد.

گفته می شود که بعد از هجده سال شاید این آخرین دوره ای است که «ديتر كاسليك» جشنواره را مدیریت می کند! این رویداد بزرگ سینمایی  چندسالی است که منتقدین و‌کارگردانان سینمای آلمان را ناراضی کرده است، تا آنجا که حتی چندی پیش، این اعتراضات به صورت رسمی اعلام شد و فیلمسازان شهیری چون «مارن آده، فاتح آکین و فولکر شلندروف» کندوی جشنواره برلین را بی عسل یافتند و در نامه ای خواستار برکناری مدیر جشنواره شدند!.

اما نکته جالب آنکه «رئیس هیات داوران» این دوره کارگردان شهیر آلمانی «تام تیکور» بود که نام او در نامه اعتراض آمیز دیده نشده است. این مشکلات پشت پرده و عدم رضایت هنرمندان سینما در طول جشنواره همواره شنیده می شد.

برلیناله نسبت به سایر رقبای خود یعنی «ونیز، کن و لوکارنو» کمی جوانتر است و در یک مقایسه اجمالی مشخص است که احتیاج به یک هیات انتخاب بهتری برای هدفمند شدن برنامه هایش دارد. در واقع برلیناله تبدیل به جشنواره ای شده است که علاقمندان را با آثار گوناگونی مواجه می کند که بعضی از آنها قادر به ارتباط با مخاطب  نیستند و‌ گاه تماشاچیان را در سالن سینما  سردرگم و خسته می کنند.

نگاهی اجمالی نشان می دهد که در سال‌های اخیر شمار قابل توجهی از فیلم هایی که به بخش های «فوروم و یا ‌پاناروما» برلیناله راه پیدا کردند آثار خوبی ازآب در نیامده اند. یکی از فیلم های عجیبی که مشخص نبود به چه علتی امسال در بخش فوروم نمایش داده شد، فیلمی به نام «Interchange- تبادل» ساخته مشترک«برایان کاسیدی و ملانی شاتزکی» ازکانادا بود. پلانهایی منفعل و طولانی، کارگردانی بی هدف و مونتاژی خسته کننده، تماشاچیان را بعد از پانزده دقیقه ازسالن خارج کرد.

این «فیلسوفان کشف نشده سینما» به خلاقیتهای عجیب و غریبی به نام «سینمای غیر متعارف» رسیده اند که احتمالا خودشان تنها بینندگان پروپا قرص آثارشان هستند و این در حالی است که جشنواره آثار خوبی را دریافت می کند و این فیلم ها به راحتی ازگردونه رقابت کنار گذاشته می شوند و درعوض کارهایی انتخاب می شوند که فقدان کارگردانی و زنده بودن عناصر سینمایی در آنها کاملا مشهود است. البته دربخش فوروم، هرازگاهی فیلم های خوبی هم دیده می شوند که یکی از آنها فیلمی به نام «برج،یک روز روشن-Tower.A Bright Day» از لهستان دربود. فیلم «علف-Grass» آخرین ساخته «هونگ سانگ سو» از کره جنوبی نیز درهمین بخش مورد استقبال قرار گرفت.

امسال سینمایی ایران چهار نماینده داشت که تنها فیلم «درساژ-Dressage » به کارگردانی«پویا بادکوبه» برنده «دیپلم هیات داوران بخش نسل نو» شد. موضوع فیلم دزدی یک سری نوجوان مرفه از یک سوپر مارکت را نشان می دهد که ترس از مواجه شدن با واقعیت آنها را دچار یک ستیز درونی می کند و منحنی درام درهمین جا شکل می گیرد. البته نام فیلم که تداعی کننده خرامیدن اسب است به خوبی با موقعیت دراماتیک  و فضاسازی فیلم چفت نشده است. اما ظهور نسل جدیدی که دیگر به سادگی دربافت سنتی جامعه حل نمی شوند، یکی از کارکردهای خوب فیلمنامه است که توسط حامد رجبی نگارش شده است. رجبی خود در سال ۲۰۱۵ برنده جایزه «فیپرشی»برای فیلم «پریدن از ارتفاع» در بخش «پاناروما» شد.

یکی دیگر از فیلمسازان ایرانی که در همین بخش «نسل نوی جشنواره برلین» حضور داشت«عباس امینی» با فیلم «هندی و هرمز» بود. امینی دو سال پیش نیز با فیلم «والدارما» در برلیناله شرکت کرد وامسال با فیلم قابل قبولی به تهیه کنندگی «پوریا حیدری» ظاهر شد. «هندی و هرمز» کاستی هایی در فیلمنامه و بازیگری دارد اما در میان  چهار فیلم ایرانی که  در جشنواره برلین نشان داده شد تنها فیلمی بود که از بقیه متفاوت تر ظاهر شد. در کار جدید امینی، سرخی جزیره هرمز با  دلِ پر خونِ آدم های  فیلم، پیوند خوبی برقرار کرده است.

دیگر کارگردان ایرانی که در بخش پاناروما یک فیلم داشت «شهرام مکری» بود. کار قبلی او یعنی«ماهی و گربه» یک «سکانس پلان طولانی» بود که از فیلمبرداری و فضاسازی خوبی برخورداربود اما در«هجوم» فیلمنامه و خلاقیت نویی در کارگردانی دیده نمی شود و فیلمساز با تکرار «کل فیلم را در یک پلان گرفتن» در سراشیبی عدم ارتباط با مخاطب قرار می گیرد و جایگاه خوبی در لیست بلند بالای «فیلسوفان جشنواره برلین» پیدا می کند.

دیگر کارگردان ایرانی که در بخش اصلی و رقابتی یا همان «رد کارپت جشنواره» خود نمایی کرد، «مانی حقیقی» بود که دو سال پیش نیز با فیلم «اژدها وارد می شود» پا بر فرش قرمز جشنواره گذاشت. صحنه های فیلم از فضا سازی و طراحی خوبی برخوردارند اما کارگردان سواربرکدام ریل ارتباطی با تماشاچیانش است؟، هیچکدام از این موقعیت های رنگارنگ با داستان فیلم جوردرنمی آیند و به قول معروف، زورکی کنار هم چیده شده اند تا یک فیلم با شکوه را تداعی کنند. صحنه های جنایی فیلمِ خوک و ردگیری قاتلی زنجیره ای که تشنه خون «مانی حقیقی» و دیگر فیلمسازن ایرانی است، مخاطب را سردرگم می کند که با چه نوع فیلمی مواجه است!.  فیلمی سیاسی یا پلیسی جنایی!همین میزان اطلاعات اشباع نشده و نامگذاری فرمالیستی «خوک» این فیلم را درسراشیبی ورود به «اطاق فیلسوفان سینما» قرار داده است.

در مجموع جشنواره امسال از قوام خوبی برخوردار نبود، اما فیلم های انگشت  شماری چون «نام برادرم روبرت است و او یک احمق است – My Brother’s Name is Robert and He is an Idiot» ساخته «فیلیپ گرونینگ»، فیلم اعتراض آمیز خوبی بود که خیلی ها به آن توجه عمیقی نکردند. فیلمساز شهیر فیلیپینی«لاو دیاز» که دو سال پیش با فیلم هشت ساعته «لالایی برای رازی غم انگیز» برنده جایزه «آلفرد بائر» برلین شده بود امسال هم با فیلم چهارساعته «فصل شیطان» نظرمنتقدین را به خود جلب کرد اما جایزه ای نگرفت.

«وارثان-Las Herederas» به کارگردانی «مارچلو مارتینزی» یکی از فیلم های خوبی  بود که برنده جایزه بهترین بازیگری زن با بازی«آنا برون» شد. این فیلم که محصول پاراگوئه است جایزه بزرگ فیپرشی «انجمن بین المللی منتقدین سینما» را نیز از آن خود کرد. «آنتونی باجون» نوجوانی بود که در فیلم فرانسوی «نیایشگر-Prayer» برنده جایزه بهترین بازیگری مرد شد. اما جایزه بهترین کارگردانی به جای آنکه به فیلم روسی «داولاتوف» ساخته «آلکسی گرمن» برسد به انیمیشن متوسطی به نام «جزیره سگ ها» ساخته «وس اندرسن-wes Anderson» رسید. قابل ذکر است که دراین دوره، فیلمسازان زن از رشد خوبی در کارها و آثارشان برخوردار بودند و بخش عمده ای از جوایز اصلی نصیب آنها شد.