مروری بر فیلم «آتش در دریا – Fire At Sea» در جشنواره فیلم تورنتو
نام فیلم: آتش در دریا –
Fire At Sea
کارگردان: جانفرانکو رزی – Gianfranco Rosi
محصول: فرانسه، ایتالیا
زبان: ایتالیایی
زمان: ۱۰۸ دقیقه
نمایش: اولین نمایش در کانادا
بازیگران:
خلاصه داستان:
پناهجویان آواره از جنگ، خود را با کشتی های ماهیگیری به میانه دریای مدیترانه میرسانند تا با وارد شدن به جزیره لامپدوسا راهی اروپا بشوند.
پویان طباطبایی
برداشت ۴
پس از شروع موج انقلاب عربی در کشورهای شمال آفریقا در سال ۲۰۱۱، و به دنبال آن شرایط بد حاصل از جنگ و هرج و مرج در کشورهایی چون تونس و لیبی، سیل مهاجران غیرقانونی به سمت جنوب اروپا سرازیر شد. کشتی های کوچک و بزرگ ماهیگیری و حمل بار که از سواحل شمالی لیبی به سمت یونان و ایتالیا حرکت کردند و در این بین هزاران مهاجر بخت برگشته جانشان را در این مسیر دریایی از دست دادند.
اما با ظهور پدیده داعش در سال ۲۰۱۴ و بحرانی شدن شرایط در سوریه، عراق و لیبی، موج دوم مهاجرت به سمت قاره اروپا آغاز شد. در ابتدا و برای مدتی بسیار کوتاه، نحوه استقبال از این جنگ زدگان و خوشامد گویی آلمانی ها، فرانسوی ها و ایتالیایی ها در صدر اخبار جهان قرار داشت. ولی چندی نگذشت که با بیشتر شدن تعداد مهاجران، کمبود امکاناتی درزمینه اسکان، افزایش هزینه های دولتی و ظاهر شدن فشار اقتصادی حاصل از قبول مهاجران بر شهروندان قاره اروپا، درهای ورود قانونی برای بار دیگر بسته شد و دریای مدیترانه به قبرستان هزاران مهاجر غیرقانونی تبدیل شد.
این مهاجرت های دریایی، دست مایه مستند اخیر «جانفرانکو رزی» کارگردان برجسته ایتالیایی شده است که توانست خرس طلایی جشنواره برلین را نیز برای این کارگردان به ارمغان بیاورد. جایزه ای که عموما به فیلم داستانی تعلق میگیرد و از مهمترین جوایز جشنواره های اروپا به حساب می آید. مستند «آتش در دریا» نگاهی دارد به زندگی روزمره در جزیره دور افتاده «لامپدوسا» در دریای مدیترانه که به خاطر نزدیک بودن به کشور لیبی، اولین نقطه رویارویی مهاجران غیر قانونی با خاک اروپا است.
فیلم با نمایی داخلی از درون اتاق فرمان یک کشتی نجات، در دریای مدیترانه آغاز می شود. در پس زمینه افسر کشتی در حال مکالمه رادیویی با یک کشتی در حال غرق شدن است. از آن سوی خط صدایی پر التهاب تقاضای کمک می کند. افسر کشتی در تلاش است تا مکان جغرافیایی آنها را بپرسد. صدای ان سوی خط فریاد کمک می زند و می گوید که ۱۵۰ نفر در کشتی هستند و کشتی در حال غرق شدن است و نیاز به کمک دارند. افسر کشتی مجددا و پیوسته درباره نقطه جغرافیایی آنها سوال می کند. ناگهان تماس رادیویی قطع می شود و تلاش ها بی نتیجه می ماند.
در کمتر از ۴ دقیقه شروع فیلم، ۱۵۰ نفر جانشان را از دست می دهند. «جانفرانکو رزی» خود در پایان فیلم و در بخش پرسش و پاسخ می گوید که هرگز آن کشتی پیدا نشد و به طور قطع، تمامی مسافران و خدمه آن غرق شده اند. با این شروع طوفانی، بیننده خودش را برای مواجهه با یک مستند پرهیجان و مضطرب آماده می کند.
با ورود دوربین به همراه گروهی از نجات یافتگان مهاجر به ساحل لامپدوسا، کارگردان نحوه روایت داستان را به سمت و سوی دیگری سوق می دهد و تلاش میک ند تا به جای نگاه مستقیم به مشکلات مهاجران، به روند زندگی در این جزیره کوچک بپردازد. دقیقا در اینجاست که مشکلات اصلی روایت خودش را نشان می دهد.
مستند «آتش در دریا» روایت ۳ داستان کاملا مجزاست که تدوینگر آنها را به سختی در هم پیچیده است. داستان اول، حضور کشتی غول آسای نجات در دریای مدیترانه و عملیات پیدا کردن، نجات و رساندن پناهندگان به جزیره است. داستان دوم زندگی روزمره یک کودک به نام ساموئل و ارتباط آن با مدرسه، دوستان و دکتر است. داستان سوم، نگاهی به روزمرگی یک خانواده ایتالیایی در جزیره و مجری رادیوی جزیره دارد.
در کل داستان، به جز ۳ صحنه کوتاه، دوربین هرگز به زندگی مهاجران وارد نمی شود و در همان نماهای باز، «جانفرانکو رزی» آگاهانه امید را در مهاجران را به صورت گروهی نمایش می دهد که دعا می خوانند، فوتبال بازی می کنند و پس از زدن گل همگی شادی می کنند.
بی شک نقطه قوت و ستون بنای این مستند، حضور «ساموئل» است. پسر کوچک مهاجری که به بیماری تنبلی چشم مبتلاست، تمام بازی های خیالیش تیراندازی و کشتن است و در ساختن و استفاده از تیرکمان هم تبحر بالایی دارد. این ها تماما المان های سمبولیک بسیار خوبی هستند تا در نهایت سکوت، بیشترین پیام ها را به بیننده انتقال بدهند. بازی ها تماما نشان از جهانی که کودک از آن آمده است، دارد: جنگ، کشتار و خشونت انسانی. تنبلی چشم اما تلنگری است به نگاه بی تفاوت جهان به مساله پناهجویان. چشم می بیند، اما به مغز فرمانی صادر نمی شود.
شاید بهترین و قوی ترین پلان در این مستند، گفتگوی دکتر و «ساموئل» در اتاق آزمایش است. حالا «ساموئل» نشان می دهد که خارج از تمامی المانهای سمبولیک، همچون یک مرد دنیا دیده و با قدرت کلامی پیچیده، توانایی ابراز وجود و اظهارنظر دارد. در واقع این پسر جوان، یک نمونه کامل از کودکانی است که در شرایط جنگ و بحران بزرگ می شوند چنین شرایطی آنها را به سمتی سوق می دهد که دوره کودکی را به سرعت جا گذاشته و تبدیل به مردان و زنان کوچک بشوند.
داستان سوم اما پر است از نماهای تکراری، زنی که تخت خواب را مرتب می کند، یک آشپزخانه که در آن رادیو پخش می شود و یک مجری رادیو که آهنگ های درخواستی پخش می کند. نام این مستند هم برگرفته از آهنگی است به همین نام که پس از درخواست تلفنی، مجری رادیو ان را پخش میکند: «آتش در دریا» داستان منفجر شدن یک کشتی ایتالیایی در ساحل لامپدوسا در سال ۱۹۴۳ است که آتش حاصل از این انفجار تمام شب دریا را روشن می کند.
اگر چه تاثیرگزاری و ماندگار شدن یک اثر با نمایش غیر مستقیم پیامها چند برابر میشود، به نظر میرسد که مستند «آتش در دریا» اما در چگونگی چیدمان داستانی به این سبک دچار مشکلاتی کلیدی می شود. نداشتن محور اصلی، که در هر سه داستان حضور داشته باشد و عدم وجود المان های مشابه و تکرار شونده در تمامی داستانها، این مستند را چند پاره می کند.
با این وجود مستند جدید «جانفرانکو رزی» توانایی همراه کردن بیننده را به خوبی دارد و حتی با کمی اغماض، شاید بتوان پذیرفت که، تکرار و روزمرگی، نکته مشترک این سه داستان باشد. بیش از ۴۰۰،۰۰۰ مهاجرانی از آفریقا و خاورمیانه که در ۲۰ سال گذشته برای رسیدن به فردای بهتر، خودشان را به این جزیره رسانده اند. ماهیگرانی که ساکنین اصلی این جزیره دور افتاده هستند و برای امرار معاش روزانه دل به دریا می زنند و پرسه روزانه کشتی های نجات در دریای مدیترانه برای یافتن کشتی های سرگردان و مردمان بی پناه، نقاط اتصال این داستان هستند که جایی خارج از قاب دوربین «رزی» اتفاق می افتند و زندگی که همچنان جاریست.
پرسش و پاسخ پس از فیلم با «جانفرانکو رزی» کارگردان فیلم “آتش در دریا”
#TIFF2016 #TIFF #TIFF16 #TITREMAG #POOYANTABA
#pooyanTIFF16
