موج نوی سینمای عرب

جشنواره فیلم های عربی یکی از رویدادهای فرهنگی و بین المللی قابل توجهی است که با همکاری مركز سینمایی «فیلم پودیوم- Filmpodium »هر دو سال یکبار در سوئیس برپا می گردد.«فیلم پودیوم» یک مرکز سینمای قدیمی در شهرزوریخ است که فیلم ها در آن نه تنها نمایش، بلکه نقد و بررسی نیز می شوند .این نهاد به بهانه های تازه ای ، بازنگری جدیدی به آثاردرخشان تاریخ سینما کرده و گاه با دعوت از چهره های بزرگ هنری، چراغ سینما را در فصول مختلف روشن نگه می دارد.

«جشنوراه فیلم های عربی زوریخ» نیز یک «تریبون آزاد هنری» در این مکان به خود اختصاص داده است تا آخرین آثار و دست آوردهای مهم سینمایی کشورهای عرب زبان را به مخاطبین اروپایی نشان دهد. دبیرقدیمی این جشنوراه خانم «آیدا شلپفرالحسنی- Aida Schläpfer Al  Hassani» یک مستندساز عراقی – سوئیسی است که خود دانش آموخته هنر و سینما است.

چندی پیش وقتی خبر برپایی این جشنوراه را شنیدم، ابتدا آنرا جدی نگرفتم و چشمم آب نخورد که دراین شرایط سخت کرونایی بتواند به صورت فیزیکی برپا شود، برای اطمینان بیشتر با دفتر جشنوراه تماس گرفتم، فردای آن روز جوابی فرستادند که با رعایت پروتکل های بهداشتی با ورود پنجاه نفرموافقت شده است و از خوشبختانه توانستم به لیست نهایی میهمانان جشنواره راه پیدا کنم و شادمان ازاینکه فرصت دیدن فیلم های خوبی از«لبنان، مصر، سوریه، الجزایر، فلسطين، تونس و عراق» را از دست ندادم!

امسال عربستان با انیمیشن  کوتاه «راهنمای قالب های اجتماعی» به کارگردانی خانم «راغد البرقی» حضور کمرنگی داشت. قطرهم مثل هميشه با ایجاد یک صندوق حمایتی مشاركت خوبی درتهیه فيلم ها داشته است. یادمان نرود بیش از 400 میلیون نفر در بین 25 کشور جهان قادر به صحبت کردن به زبان عربی هستند. از این رو تنوع گوناگون فرهنگی  در بین این اقوام مختلف وجود دارد.

امسال این جشنواره، سینمای تونس و مراکش را هدف قرار داده است ،نگاهی به جدول برنامه می اندازم ،فرصت دیدن یک  چندتایی از این فیلم ها مثل «سوفیا  و باب سنتا» را قبلا در جشنوراه هایی چون کن و وینترتور داشته ام ، اما بخش عمده ای از آنها را ندیده بودم. با آنکه این جشنواره را در دوره قبلی زیاد جدی نگرفته بودم، اما خاطره ای جالبی از آن در یاد دارم. دو سال پیش  فیلمی قدیمی به نام «زمان – مردی از نی زار »را تماشا می کردم، بعد از نمایش فیلم ،در حالیکه هنرپیشه فیلم برای پرسش و پاسخ در سالن حضور داشت، مجری مراسم  گفت که این بازیگر در عراق به «رابرت دنیرو» آنها معروف است. کنجکاو بودم که «رابرت د‌نیرو» عراقی ها که حالا پیر شده چه شکلی است. با اینکه شباهتی بین بازی او و خود «رابرت دنیرو» پیدا نکردم، اما در کل فیلم خوبی بود که بخش عمده ای ازکار روی آب و نی زاز فیلمبرداری شده بود.

در این دوره مشخص است که هیات انتخاب,  فیلم های کوتاه ، انیمیشن ، مستند و بلند داستانی خوبی را در لیست نهایی و رقابتی قرار داده اند، کارگردانان زن بیشتری در برنامه این دوره از جشنواره شرکت کرده اند که همین باعث استفبال خوب تماشاچیانشده است. تنها نکته عجیب اینکه چرا نام هیچ مردی در میان اعضای هیات داوران به چشم نمی خورد، چیزی که درجشنوره های سینمایی ما درایران اغلب برعکس است و درمیان هیات داوران یا اعضای هیات انتخاب نام زنان کمتر دیده می شود.

امسال افتتاحیه جشنواره فیلم های عربی با فیلم لبنانی «صبح بخیر -Good Morning  » ساخته  فیلمساز لبنانی «بَهیج حجیج – Bahij Hojeij» آغاز شد، کاری که بیشتر شبیه یک تله تئاتر بود تا یک اثری سینمایی!. داستان در کافه ای در شهر بیروت می گذرد که مشرف به خیابانی است که واقعیت های اجتماعی تلخ و شیرینی در آن به چشم می خورد. دو شخصیت ژنرال و دکتر هرروز جدول های ناتمامی روی میز دارند و ژنرال با جوک های تکراری مشتریان را از آنجا می پراند. فیلم شاید از طرح داستان و  بازی های بدی برخوردار نباشد اما در فضاسازی و کارگردانی روایت خسته کننده ای دارد.

در همان روزهای نخست فیلم های «به من نگاه کن – Look at Me» ساخته  فیلمساز تونسی «نجیب بل قاضی» و «گذشته خالی ازسکنه -A Haunted Past »ساخته مستند ساز جوان تونسی «فاطمه ریاحی» نگاه ها را به خود معطوف کرد. همچنین فیلم خوب «طلامس -TLAMESS» ساخته «علاالدین سلیم» از تونس نمایانگر رشد بالای سینمای تونس در سال‌های اخیر بود .این فیلم ها هم طرح داستانی جذابی داشته و هم از عناصر شنیداری و دیداری خوبی در زبان سینمایی فیلم استفاده شده است. به همین علت آثار این کارگردانان در جشنوراه هایی چون ونیز، کن، ایدفا، تسالونیکی، ساندنس ومراکش روی پرده رفته اند. حتی دو فیلم کوتاه «برادری -Brotherhood » ساخته «مریم جوبیر» و«تیم فوتبال نفتا- Nefta Footbal Club»  ساخته «ایوس پیات» محصول مشترک تونس و چند کشور دیگر توانستند درآخرین دوره اسکار نامزد بهترین فیلم کوتاه شوند.

سینمای مصر امسال با فیلم «خاک الماس -Diamond Dust » به کارگردانی «مروان احمد » تاثیرگذار ظاهر شد ، کارگردانی و دکوپاژ این فیلم از قوام خوبی برخوردار است و بازیگر این فیلم «آسر یاسین» از ایفای «نقش طاهر» به خوبی برآمد. شخصیتی که در پی راز قتل پدرش دچار مصائب سختی در زندگی می شود. فیلم از فضاسازی معماگونه ای در روند داستان برخوردار است.

اما فیلمی که به عنوان یک اثر نو و متفاوت می توان از آن یاد کرد, فیلم «پیچ گوشتی -SCREWDRIVER » از فلسطین بود که نه تنها در راویت و کارگردانی از تعلیق بالایی برخورداربود، بلکه بازی درخشان «زیاد بکری» در کشف جوهره نقش و ابلاغ آن به مخاطب در این فیلم به باورپذیری خوبی رسیده بود.  او انسان تک افتاده ای را ترسیم می کند که پس از سالها حبس به زادگاهش بازگشته، اما هنوز غرق در سالهای دور و گذشته ای است که دیگر باز نمی گردد. بازیگری که تشویش ذهنی بالای شخصیت و جهان پر آشوب او را در رفتار فیزیکی اش به خوبی نمایان کرده است، از این روهیات داوران از بازی تاثیرگذار او درشب اختتامیه تقدیر ویژه ای کردند.

سرانجام فیلم «طلامس-TLAMESS» ساخته «علاالدین سلیم» از تونس برنده جایزه 3000 هزار فرانکی بهترین فیلم می شود. داستان فیلم فرار یک سرباز از یک پادگان نظامی و زندگی تارزانی و پنهان او در جنگلی را نشان می دهد که با ورود زنی متمول و زیبا همه چیز عوض می شود. فضاسازی مخوف  و تعلیق خوبی در روایت داستان این کار وجود دارد. فیلم با زیرمتنی سیاسی به درستی تندیس اصلی جشنواره را از آن خود کرد.

فیلم «دیوار صوتی» ساخته «احمد غصین» برنده جایزه 2000 فرانکی بهترین کارگردانی می شود. داستان در لوکیشنی ثابت در جنوب لبنان می گذرد. فشارهای روانی جنگ و زندگی کردن عده ای در خفا که در جوارسربازان اسرائیلی است، می توانست به فیلمی با تعلیق بهتری  تبدیل شود، اما بازی های قوام نیایفته و فضاسازی باورناپذیر، ریتم کندی به این فیلم داده است. شاید فیلم «خاک الماس» یا «پیچ گوشتی» شایستگی بیشتری برای گرفتن این جایزه  داشتند.

«دانیل هوبر-Daniel Huber » به عنوان سخنگویی مطبوعات در این دوره همکاری صمیمی و خوبی با رسانه ها داشت که نشان دهنده رشد این جشنواره در ابعاد مختلف آن است. شهردار شهر زوریخ  خانم «کرین مخ – Corine Mauch» نیز چون همیشه از کارهای مشترک بین المللی در جهت شناسایی فرهنگ های گوناگون استقبال می کند و یک پیام تبریک برای این جشنواره فرستاد.