توازن میان جسارت هنری و محافظهکاری داوریها
هفتادوپنجمین برلیناله
مجید موثقی – برلین | هفتادوپنجمین جشنواره فیلم برلین همچنان بر هویت سیاسی و اجتماعی خود تأکید داشت، اما این بار با چالشهایی در انتخاب فیلمها و داوریها روبهرو شد. برلیناله همواره بهعنوان جشنوارهای پیشرو در حمایت از سینمای مستقل و فیلمهای با مضامین اجتماعی شناخته شده، اما امسال برخی منتقدان انتخاب فیلمهای بخش مسابقه را محافظهکارانه و تا حدی تکراری ارزیابی کردند.
خرس طلایی به فیلم نروژی «رویاها» تعلق گرفت که با وجود زیبایی بصری و لحن شاعرانهاش، انتخابی نسبتاً غافلگیرکننده بود. برخی معتقدند این فیلم بهاندازه کافی جسورانه یا نوآورانه نبود تا بتواند امضای برلیناله را بهعنوان جشنوارهای با نگاه چالشبرانگیز حفظ کند. انتخاب «رویاها» به کارگردانی داگ یوهان هاگرود برای خرس طلایی، نشانهای از توجه جشنواره به سینمایی بود که در عین سادگی روایت، لایههای عمیق روانشناختی و اجتماعی را کاوش میکند. به نظر میرسد این فیلم بیشتر مورد توجه رئیس هیئت داوران، «تاد هینز»، قرار گرفته است، زیرا تداعیکننده نوعی سینماست که با نگاه او همخوانی دارد.
این فیلم با بهرهگیری از ساختار مینیمالیستی، ترکیبی از درام انسانی و انتقاد اجتماعی ارائه میدهد، هرچند سوژه آن تکراری است و دلبستگی یک دانشآموز به معلمش را روایت میکند. فیلمهای «یونان» ساخته امیر فخرالدین و «آنچه ماریل میداند» ساخته فردریش هامبالر از آثار نو و متفاوت این دوره بودند که از نگاه داوران از قلم افتادند. شاید بهترین انتخاب داوری امسال، جایزه خانم رز بیرن برای نقشآفرینی در فیلم «اگر پا داشتم، به تو لگد میزدم» بود که قابل پیشبینی بود. او در کشف جوهره یک نقش پیچیده و انتقال آن به مخاطب، سربلند ظاهر شد.
از سوی دیگر، برلیناله ۲۰۲۵ همچنان با چالش حفظ تعادل میان سینمای مستقل و جریان اصلی روبهرو بود. فیلمهایی مانند «مسیر آبی» و «پیام» نمونههایی از تلاش جشنواره برای ارائه نگاهی جهانی به سینمای هنری بودند، اما همچنان این سؤال باقی است که آیا برلیناله میتواند همچون کن، مرز میان تجربهگرایی و بازارپسندی را متعادل کند؟
حضور دو فیلم ایرانی، «۱۰۰۱ فریم» ساخته فرنوش عالیا در بخش جنبی پاناروما و «دربند» ساخته حسام اسلامی در بخش فیلم کوتاه، نشان داد که سینمای ایران باوجود محدودیتها همچنان در صحنه بینالمللی مطرح است، اما عدم حضور در بخش مسابقه اصلی، نشانهای از تغییر رویکرد جشنواره نسبت به سینمای خاورمیانه است.
از نوآوریهای این دوره، معرفی بخش جدید «چشماندازها» (Perspectives) بود که جایگزین بخش «برخوردها» (Encounters) شد و تمرکز آن بر کارگردانان نوظهور است. در این بخش، فیلم «شیطان سیگار میکشد (و کبریتهای سوخته را در همان جعبه نگه میدارد)» به کارگردانی ارنستو مارتینز بوسیو از مکزیک بهعنوان بهترین فیلم اول انتخاب شد. این دوره از جشنواره برلین با نمایش ۲۴۰ فیلم از سراسر جهان، بار دیگر بهعنوان یکی از مهمترین رویدادهای سینمایی بینالمللی با مدیریت خانم «تریشا تاتل» به کار خود پایان داد.
