پرتره مادری در بحران

مجید موثقی | فیلم «زن و بچه» سعید روستایی تلاشی است برای روایت یک درام خانوادگی-اجتماعی. مهناز (پریناز ایزدیار)، پرستار بیوه، میان مسئولیت‌های کاری، تربیت دو فرزند و فشارهای خانوادگی سرگردان است. زندگی او پس از فوت همسرش دستخوش تحولاتی می‌شود که یک پیشنهاد نامزدی با حمید (پیمان معادی) و مشکلات رفتاری پسر نوجوانش، علیار، بستر اصلی داستان را شکل می‌دهند.

یکی از نقش‌های فرعی اما تأثیرگذار، ناظم مدرسه با بازی مازیار سیدی است. حضور او، به ویژه در صحنه‌های مدرسه و تصمیمات انضباطی‌اش، تنش میان مادر و نظام مدرسه و اجتماع را برجسته می‌کند. این شخصیت، اگرچه در مرکز روایت نیست، گاه کلید گره‌افکنی‌های دراماتیک و ورود بحران به زندگی مهناز می‌شود. روستایی در نیمه نخست فیلم تا حدودی توانسته موقعیت‌ها را ملموس کند. نحوه کار او با بازیگران نوجوان، به‌ویژه سینان موُبی در نقش علیار، و تعاملش با ایزدیار، نشان‌دهنده تبحر کارگردان در کشف زوایای روانی شخصیت‌های جوان است. علیار نوجوان سرکش، به‌تدریج به نقطه‌ای می‌رسد که نبود ثبات در واکنش‌ها و تصمیم‌ها، فشار روانی بر مادر را افزایش می‌دهد.

با این حال، نیمه دوم فیلم آسیب‌پذیری فیلمنامه بیشتر نمایان می‌شود. روستایی گاه به تکنیک «باران مصیبت» متوسل می‌شود؛ یعنی پشت‌سر هم قرار دادن حوادث تلخ بدون پیوند روان‌شناختی یا منطقی میان آن‌ها. این ساختار باعث می‌شود روایت از منطق درونی اثر فاصله بگیرد و برخی تحولات شخصیت‌ها – به ویژه مادر – نه رشد تدریجی، بلکه جهش‌هایی احساسی و گاهی کلیشه‌ای داشته باشد. از نظر بصری، «زن و بچه» اثر قابل توجهی است. قاب‌ها، نورپردازی و حرکت دوربین ارزشمندند و در صحنه‌های عاطفی و درونی، توانسته‌اند حس تعلیق و تنش را منتقل کنند. کیفیت بازیگران نوجوان، به ویژه سینان موُبی در نقش علیار، در انتقال اضطراب و سرکشی موفق است؛ اما هنگام ورود به احساسات شدید – گریه، خشم، اضطراب – این لحظات گاه به حدی اغراق‌آمیز می‌شوند که مخاطب ممکن است باورپذیری آن را زیر سؤال ببرد.

بازی پریناز ایزدیار همچنان نقطه قوت بزرگ فیلم است. او با قدرت حضور، توانسته وزن روانی نقش مهناز را حفظ کند و تعاملش با علیار و دیگر اعضای خانواده در موقعیت‌های دشوار، نشانگر توانایی بالای بازیگری اوست. هرچند ناپختگی فیلمنامه و برخی موقعیت‌های پرتعداد و سریع، مانند واکنش‌های شدید مادر پس از حادثه یا فشارهای بیرونی ناگهانی، مانع از آن شده‌اند که بازی او در تمام سکانس‌ها یکپارچگی کامل داشته باشد.

نمایش فیلم در بخش رقابتی جشنواره کن ۲۰۲۵ با تشویق ایستاده تماشاگران همراه بود. منتقدانی مانند پیتر بردشاو از گاردین آن را «درامی غم‌انگیز و مالیخولیایی» توصیف کردند که فروپاشی روانی یک مادر را با قدرت تصویر به تصویر می‌کشد. ایندی‌وایر نیز بازی ایزدیار را یکی از اجراهای شاخص سال معرفی کرد. با این حال، برخی منتقدان داخلی، از جمله تهمینه منصوری روشن در «سلام سینما»، به این نکته اشاره کردند که نقدهای اجتماعی فیلم، هرچند درست، کمتر از دل داستان بیرون آمده‌اند و برخی بحران‌ها حس می‌شوند برای ایجاد تأثیر بیرونی طراحی شده‌اند نه از لایه‌های منطقی شخصیت. همچنین در نقدی با عنوان «تراژدی پر از شعارها» آمده است که فیلم در نیمه دوم گاه به سمت ملودرام اغراق‌آمیز می‌رود و شخصیت‌ها فرصت رشد تدریجی ندارند.

در نهایت، «زن و بچه» اثری است با تصویر پرتنش از مادر و نوجوان در تضاد، و با بازی‌هایی شاخص، اما روایت آن به دلیل ناپختگی فیلمنامه، حجم بالای حادثه و شتاب در تحول‌ها، از رسیدن به تمام ظرفیت‌هایش بازمانده است. فیلم تجربه‌ای تأثیرگذار و بحث‌برانگیز برای تماشاگر فراهم می‌کند و نشان می‌دهد سعید روستایی همچنان فیلمسازی متعهد به بیان زنانه در بستر اجتماعی است، گرچه نیاز دارد در ساختار روایت و پرداخت شخصیت‌ها عمیق‌تر عمل کند.